برخورد یک شهاب‌سنگ به لبه کوه «آپولیناریس» در مریخ، باعث ایجاد رگه‌هایی شد که صدها خراش جدید بر سطح این سیاره حک کردند. مدارگرد ردیاب گاز اگزومارس (ExoMars Trace Gas Orbiter) متعلق به آژانس فضایی اروپا، در شب پیش از کریسمس سال ۲۰۲۳ از این بهمن‌های غبار بر روی دامنه‌ها تصویربرداری کرد.
این تصویر که توسط سامانه تصویربرداری رنگی و استریوی سطح (CaSSIS) نصب‌شده بر روی این مدارگرد اروپایی گرفته شده، همچنین خوشه کم‌رنگی از دهانه‌های برخوردی را در ناحیه‌ای با رنگ متفاوت در پایین دامنه‌ها نشان می‌دهد. تصاویر تکمیلی به دانشمندان کمک کرد تا مشخص کنند که این برخورد و تشکیل رگه‌ها بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ رخ داده است.
دانشمندان معتقدند این رگه‌ها در مریخ زمانی شکل می‌گیرند که لایه‌هایی از غبار نرم به طور ناگهانی از شیب‌های تند فرو می‌ریزند. با توجه به عدم وجود شواهدی از آب، آن‌ها نتیجه گرفتند که این پدیده‌ها عمدتاً حاصل فرآیندهای خشکی هستند که توسط باد و فعالیت‌های گرد و غبار به وجود می‌آیند.
مطالعه جدیدی که در مجله Nature Communications منتشر شده، نشان می‌دهد که این یک رویداد نادر است؛ کمتر از یک در هزار از این رگه‌ها در اثر برخورد سنگ‌های فضایی با مریخ ایجاد می‌شوند. در بیشتر موارد، تغییرات فصلی که باعث آشفتگی غبار و باد می‌شوند، عامل اصلی هستند.
والنتین بیکل، نویسنده اصلی این مقاله از دانشگاه برن سوئیس، توضیح می‌دهد: «به نظر می‌رسد دینامیک غبار، باد و شن، محرک‌های فصلی اصلی برای تشکیل رگه‌های شیب‌دار باشند. برخوردهای شهاب‌سنگی و لرزه‌ها اگرچه ممکن است به صورت محلی تأثیرگذار باشند، اما در مقیاس جهانی عوامل نسبتاً ناچیزی محسوب می‌شوند.»
والنتین با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری عمیق، بیش از دو میلیون رگه شیب‌دار را در تصاویر مدارگرد شناسایی مریخ (MRO) ناسا تجزیه و تحلیل کرد. سرشماری حاصل از این رگه‌ها، پنج کانون اصلی را برای آن‌ها در مریخ بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۴ مشخص می‌کند.
کالین ویلسون، دانشمند پروژه مدارگرد ردیاب گاز اگزومارس در آژانس فضایی اروپا، می‌گوید: «این مشاهدات می‌تواند به درک بهتری از آنچه امروز در مریخ اتفاق می‌افتد، منجر شود. دستیابی به مشاهدات بلندمدت، مستمر و در مقیاس جهانی که پویایی مریخ را آشکار می‌سازد، یکی از اهداف کلیدی مدارگردهای فعلی و آینده است.»
مدارگرد ردیاب گاز به تصویربرداری از مریخ برای درک گذشته باستانی و قابلیت سکونت احتمالی آن ادامه می‌دهد. این فضاپیما تصاویر شگفت‌انگیزی ارسال می‌کند و بهترین فهرست از گازهای جوی و نقشه‌برداری از سطح سیاره برای یافتن مکان‌های غنی از آب را فراهم می‌آورد.
درک تاریخچه آب در مریخ و اینکه آیا زمانی امکان شکوفایی حیات را فراهم کرده است، در قلب مأموریت‌های اگزومارس آژانس فضایی اروپا قرار دارد.
این تصویر ناحیه‌ای به وسعت تقریبی شش کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد و در تاریخ ۲۴ دسامبر ۲۰۲۳ گرفته شده است. موقعیت در مریخ: ۷.۱ درجه جنوبی، ۱۷۳.۴ درجه شرقی. تصویر CaSSIS با شناسه MY37_027142_351.
مقاله «غبار، شن و باد، عامل اصلی ایجاد رگه‌های شیب‌دار در مریخ» به قلم والنتین بیکل در تاریخ ۶ نوامبر ۲۰۲۵ در مجله Nature Communications منتشر شد.
